Radosław Sikorski - Prochy Świętych

Praktycznie każda wojna kończy się cierpieniem ludności cywilnej. Śmierć, rany, konieczność ucieczki z domu to prawdziwy obraz wielu konfliktów. Jeden z nich zrelacjonowany został przez Radosława Sikorskiego, którego zdjęcie prezentuje ofiary afgańskiej wojny. 

fot. Radosław Sikorski 

Mało kto dziś wie, że Radosław Sikorski w latach 80. był wolnym dziennikarzem pracującym dla kilku brytyjskich redakcji. W 1986 roku wyruszył do Afganistanu jako nieoficjalny korespondent The Sunday Telegraph, Observera oraz BBC. Obok sprzętu oraz środków na wyprawę, nie otrzymał z Wielkiej Brytanii żadnego zabezpieczenia na wypadek schwytania przez Sowietów. Gdyby tak się stało, mógł zostać co najmniej posądzony o szpiegostwo. W przeciwieństwie do wielu zachodnich dziennikarzy czy całych redakcji nie uważał Afganistanu za sprawę już przegraną. Dzięki temu znalazł się w tym kraju w przełomowym momencie wojny. 

Jego wyprawa miała kilka celów. Przede wszystkim chciał ustalić losy niezwykle istotnych zabytków Heratu, a także poznać prawdę o miejscowym powstaniu z 1979 roku. Ponadto agencja Afghan Aid poprosiła go o zebranie informacji o lokalnej ludności cywilnej, zwłaszcza rolnikach. Kilkumiesięczny pobyt w tym kraju obfitował w spotkania z bojownikami, cywilami, przemytnikami, najważniejszymi postaciami dla ruchu oporu. Jako mister Rahim wielokrotnie był świadkiem walk, bombardowań. Zdarzało mu się przemykać pod lufami czołgów i patrolujących żołnierzy. Od mudżahedinów otrzymał nawet AK-47, ale na szczęście nie dane mu było go użyć w razie obrony. Swe przygody i liczne, nader trafne spostrzeżenia zawarł w bardzo dobrej książce: Prochy świętych. Afganistan czas wojny. Warto ją przeczytać, aby bliżej zapoznać się z genezą i charakterystyką radzieckiej interwencji oraz wojny w Afganistanie. Jest to także kawał porządnej pracy reporterskiej. 

Była to wojna, podczas której najwięcej cierpiała ludność cywilna. Sowieckie dowództwo stosując prawo odpowiedzialności zbiorowej, często bez przyczyny bombardowało afgańskie miasteczka i wioski lub pod zwykłym pretekstem przebywania w nich wojowników. Kończyło się to najczęściej tragicznie, gdyż nawet głębokie piwnice nie mogły chronić przed silnymi bombami i pociskami. Taka sytuacja przydarzyła się rodzinie na zaprezentowanym zdjęciu. 

Pewnego dnia Sikorski był świadkiem nalotu kilku radzieckich myśliwców. Ich celem nie była jednak wioska, w której aktualnie przebywał, lecz znajdująca się kilka kilometrów dalej Koszk-e Serwan. Kiedy dotarł na miejsce, wydobyto spod gruzów ponad 30 ciał, a nadal nie doliczono się przeszło 40 mieszkańców. Problemem był fakt, iż większość osób chowała się w piwnicach lub specjalnie drążonych tunelach. Gdy co najmniej ćwierć lub półtonowa bomba eksplodowała nad ich głowami, znajdowali się na ogół w śmiertelnej pułapce. Tak reporter relacjonował te wydarzenia:

Poszedłem do sąsiedniego domu. Mieszkańcy przekopywali resztki piwnic, wznosząc chmury kurzu (...) Oczom zebranych ukazał się niebywały widok: w piwnicznej niszy pod łukiem sklepienia, które jakimś cudem ocalało, siedziała z dwójką małych dzieci przy boku zawoalowana kobieta. Ręce wznosili ku górze, jakby za chwilę mieli się wydostać z gruzowiska i podziękować wszystkim za uratowanie. Jedno z dzieci uśmiechało się. Nie ruszali się. Ubrania dzieci, ich twarze, skóra obnażonych ramion były blade, wręcz białe, jakby oprószone mąką; dzieci nie miały żadnych obrażeń. Nie było śladu krwi - ale byli martwi. 

                                                                                            R. Sikorski, Prochy Świętych, Warszawa 2007, s. 192.

Była to tylko jedna z rodzin, które tego dnia straciły życie. Wyglądają oni bardziej jak postaci żywcem przeniesione z antycznych Pompei niż świeże ofiary radzieckiego nalotu. 

Trudno jest do dziś oszacować, jak wiele osób zginęło w wyniku działań wojennych czy późniejszych wybuchów min, których miliony zostały pozostawione przez komunistów. Punktem zwrotnym w czasie wojny, o którym wspomina także autor, było dostarczenie przez USA bojownikom wyrzutni i pocisków Stinger. Od tego momentu Sowieci przestali całkowicie dominować w powietrzu. Wojna w Afganistanie okazała się dla nich porażką jak i jedną z przyczyn rozpadu Imperium. 

Radosław Sikorski w swej książce porusza także ważny aspekt, o którym często pisałem, czyli powinność reporterską:

Patrząc przez obiektyw mego aparatu na zmarłych i umierających, czułem się jak impertynencki podglądacz. Nie ma bardziej intymnego momentu niż śmierć, ale odchodzący nie może nic uczynić, by uniknąć spojrzeń ciekawskich (...) Czułem, że powinienem uczcić zmarłych i cierpiących pełną szacunku ciszą, zmusiłem się jednak do fotografowania. zrobienie i pokazanie zdjęcia było jedynym sposobem na to, by ich los nabrał znaczenia dla reszty świata. 

                                                                                     R. Sikorski, Prochy Świętych, Warszawa 2007, s. 194-195.

W 1988 roku Radosław Sikorski za swe zdjęcie z Afganistanu został nagrodzony w konkursie World Press Photo. 

Na koniec chciałbym podziękować panu Radosławowi Sikorskiemu za zgodę na publikację zdjęcia oraz fragmentów z książki. 

Źródła:
R. Sikorski, Prochy Świętych, Afganistan czas wojny, A.M.F Plus, Warszawa 2007. 

Egzekucja

Są takie zdjęcia, które tylko samą siłą obrazu są w stanie z góry narzucić nam jedną i jedyną interpretację tego, co na nich widzimy. Przykładem może być fotografia Eddiego Adamsa, na której widzimy egzekucję cywila wykonaną przez wojskowego. Nie wszystko jednak jest tu takie oczywiste.

fot. Eddie Adams

Wojna w Wietnamie z pewnością przeszła do historii jako jedna z najbardziej brutalnych w ubiegłym stuleciu. Starcie poniekąd dwóch cywilizacji sprawiło, że najbardziej ze wszystkich cierpieli cywile. To po części ich dotyczy tematyka tego zdjęcia. Podejdziemy do niego z dwóch stron: powszechnego odbioru jak i ukrytej za nim prawdy.

Powszechny odbiór 

Zdjęcie zatytułowane "Generał Nguyen Ngoc Loan rozstrzeliwuje jeńca Wietkongu w Sajgonie" stało się bardzo szybko jednym z największych symboli manifestów antywojennych. Co na nim mamy? Wojskowy w jawny sposób morduje cywila, strzelając mu prosto w głowę na środku ulicy. Czy może być jakikolwiek inny dowód bestialstwa żołnierzy? Tak też obraz ten został odebrany przez ówczesne społeczeństwo. Cywil został przedstawiony jako ofiara, a generał jako potwór. Jednak krótka chwila, jaka została utrwalona przez Adamsa, na zawsze zmieniła życie Ngoc Loana. Zdjęcie trafiło na podatny grunt, albowiem koniec lat 60. to czas wzmożonych protestów antywojennych. Było ono często pokazywane na konferencjach i manifestacjach. Kiedy kilka miesięcy później generał został poważnie ranny w nogę, wysłano go na leczenie do Australii. Tam jednak na wieść o złej sławie wojskowego, musiał zostać przetransportowany do Stanów Zjednoczonych. Tematyka zdjęcia co pewien czas powracała, zwłaszcza w latach 90., kiedy to były generał musiał z powodu protestów i pogróżek zamknąć prowadzoną przez siebie restaurację. Kilka lat później umiera na raka. 

Prawda

Jak w rzeczywistości wyglądała cała sytuacja? Otóż 1 lutego 1968 roku wraz z rozpoczęciem ofensywy Tet Narodowa Milicja, która była bojówką Wietkongu, zaatakowała Sajgon. Ich celem była lokalna policja. Udali się do domów funkcjonariuszy, lecz większość z nich znajdowała się wtedy na służbie. Wobec tego dokonali rzezi ich rodzin. Nie szczędzono kobiet, dzieci, starców. W masowym grobie znaleziono blisko 40 ciał. Na wieść o tej makabrycznej zbrodni za mordercami wyruszyła grupa pościgowa z generałem Nguyen Ngoc Loanem na czele. Udało im się schwytać część sprawców. Jednym z nich był Nguyễn Văn Lém, który był jednym z szefów Narodowej Milicji. Kiedy zbrodniarza postawiono przed obliczem generała, ten wyjął pistolet i z bliska wymierzył sprawiedliwość. 

fot. Eddie Adams

Adams spoglądając na całą sytuacje, był pewny, że jest to forma zastraszania więźnia. Odruchowo jednak uruchomił migawkę i zarejestrował ostatnią sekundę życia wietnamskiego jeńca. Generał odwrócił się do fotografa i powiedział mu, że "Zabił wielu moich ludzi, twoich również", po czym obrócił się i wrócił do kwatery. Ciężko jest ocenić, czy postępowanie wojskowego było słuszne. Nawet sami prawnicy nie są w stanie dokładnie odnieść tej sytuacji do Konwencji Genewskiej. Można to zdarzenie porównać choćby do II wojny światowej, gdzie najczęściej w przypadku członków Waffen SS nie brano jeńców. 

fot. Eddie Adams

Adams za tę fotografię w 1969 roku otrzymał dwie najważniejsze nagrody w dziedzinie obrazu, czyli World Press Photo oraz Pulitzera. Do końca życia miał wyrzuty sumienia, że swym zdjęciem zniszczył przyszłość generała. Kilkukrotnie bronił go publicznie. Po jego śmierci stwierdził, iż "Ten człowiek był bohaterem. Ameryka powinna płakać." Sam Nguyen Ngoc Loan zapytany o to, czy nie ma żalu do fotografa, powiedział: A czemu miałbym mieć? Obaj wykonywaliśmy swoją pracę i staraliśmy się to robić najlepiej jak było to możliwe w tamtych warunkach.

Pamiętajmy, sama fotografia czy to, co widzimy w telewizji, nie oddają nam całej prawdy. Warto bliżej zapoznać się z tematem, zanim osądzimy drugą osobę. 

Źródła:
https://cherrieswriter.wordpress.com/2015/08/03/the-story-behind-the-famous-saigon-execution-photo/
http://www.nytimes.com/1998/07/16/world/nguyen-ngoc-loan-67-dies-executed-viet-cong-prisoner.html
http://archiwum.pdf.edu.pl/text-eddie-adams-general-nguyen-ngoc-loan-rozstrzeliwuje-wieznia-wietkongu-na-ulicy-sajgonu-zdjecie-przeklenstwo-321
http://blurppp.com/blog/legendarne-zdjecia-eddie-adamsa-egzekucja-czyli-manipulacja/

Piekło wojny

Wrzesień 1939 roku stał się początkiem kilkuletniej gehenny narodu polskiego. Już podczas napaści na Polskę, Niemcy wykazywali się często okrucieństwem wobec ludności cywilnej. Jednym z symboli tamtych czasów jest zdjęcie przedstawiające płaczącą dziewczynkę nad ciałem swej starszej siostry. 

fot. Julien Bryan 

W 1939 roku Julien Bryan był już znanym i znakomitym reporterem. Tuż po wybuchu wojny udało mu się przyjechać do Warszawy, aby dokumentować obronę polskiej stolicy. Był on jedynym zagranicznym reporterem w tym czasie, który pozostał w mieście praktycznie do końca oblężenia. Dzięki pomocy ówczesnego prezydenta Warszawy, Stefana Starzyńskiego, otrzymał samochód i asystenta, co pozwoliło mu na pełniejsze dokumentowanie codziennego życia mieszkańców stolicy. Poprzez jego pracę możemy zobaczyć, jak wyglądała obrona miasta, a także jej tragiczne skutki. Z Warszawy udało mu się wyjechać tuż przez kapitulacją, zabierając ze sobą ponad sześć godzin filmów i 700 zdjęć. 

Jedną z tych fotografii, która pojawiła się wkrótce na okładkach wielu światowych gazet było wspomniane zdjęcie. Stało się jednym z dowodów okrucieństwa niemieckich lotników, którzy bestialsko bombardowali stolicę, wybierając najczęściej cele cywilne. W całym kraju uciekająca ludność nieustannie musiała chronić się przed lotnictwem, które atakowało z broni maszynowej napotkane kolumny jak i pojedyncze osoby. Podobnie również było w Warszawie, gdzie w wielu miejscach poruszanie się po mieście stwarzało ogromne zagrożenie. Jednak chcąc zdobyć jedzenie, należało ryzykować. 

14 września amerykański reporter na tyłach Cmentarza Powązkowskiego w rejonie ul. Ostroroga i Wawrzyszewskiej zauważył na jednym z pól dziewczynkę płaczącą nad ciałem niewiele starszej od niej osoby. Wkrótce okazało się, że była to siostra dziewczynki. Udało mu się zrobić wtedy kilka ujęć, które następnie wykorzystano na okładkach wielu gazet na całym świecie. Opisywana fotografia jest jednym z najbardziej tragicznych i poruszających świadectw września 1939 roku. Aż trudno jest patrzeć na wielki dramat rozgrywający się na naszych oczach. Poza zabitej być może świadczy o wielkim cierpieniu, jakie ją spotkało w ostatnich chwilach życia. Ciężko jest sobie wyobrazić, co musiała czuć dziewczynka w tym momencie. 

Zaraz po wojnie Julien Bryan wrócił do Polski, by dokumentować wygląd stolicy po wyzwoleniu. W latach 50. w Expressie Wieczornym zamieścił informacje o tym, iż poszukuje osób, które znalazły się na jego wojennych fotografiach. Okazało się, że dziewczynka ze zdjęcia przeżyła wojnę. Była nią Kazimiera Mika, z domu Kostewicz. We wrześniu 1939 roku miała 12 lat. Wraz z rodzicami i szóstką rodzeństwa mieszkała na Powązkach. Każdego dnia ktoś wysyłany był po jedzenie do gospodarza Neumana na ul. Tatarską. 13 września przyszła kolej na jej siostrę Andzię, która była od Kazimiery starsza o dwa lata. Kiedy przechodziła otwartym polem przy cmentarzu, nagle pojawiły się niemieckie samoloty. Dokonały one obstrzału ludności cywilnej. Niestety jeden z pocisków trafił Andzię w szyję, a szrapnel pod łopatkę. Kazimiera znalazła siostrę następnego dnia, a całą sytuację udokumentował Bryan. Udało mu się zrobić kilka zdjęć jak i nakręcić krótki film. Po tym wszystkim odłożył sprzęt i przytulił dziewczynkę, chcąc jej jakoś pomóc. 

fot. Julien Bryan 

Po wojnie reporter kilkukrotnie spotykał się z panią Kazimierą, a teraz jego pracę kontynuuje syn. Z okazji 70. rocznicy wydarzeń wrześniowych otwarto w Warszawie wystawę upamiętniającą pracę Juliena Bryana. Znalazła się na niej także pani Kazimiera. Tak wspomina tamte wydarzenia.  

fot. Julien Bryan 

Polecam również zobaczyć film stworzony przez Bryana:

źródła:
https://fototekst.pl/czarny-wrzesien-1939/
http://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/1,34889,6986800,Bohaterowie_zdjec_sprzed_70_lat.html
http://www.tvn24.pl/kultura-styl,8/prosze-wybacz-mi-warszawe,145072.html
http://www.tvn24.pl/kultura-styl,8/70-lat-a-ja-ciagle-drze-gdy-widze-to-zdjecie,144970.html

Tragedia na Przełęczy Diatłowa

Tylko w samym XX wieku miało miejsce wiele wydarzeń, które do dziś pozostają dla nas zagadką. Jednym z nich jest tragedia na Przełęczy Diatłowa, kiedy to w 1959 roku w tajemniczych okolicznościach zginęło 9 uczestników studenckiej wyprawy w góry Uralu. 

namiot ekspedycji

W styczniu 1959 grupa rosyjskich turystów pod kierownictwem Igora Diatłowa ruszyła na wyprawę, której celem było zdobycie szczytu Otorten 1234,2 m n.p.m. Jej celem było przygotowanie podróżników do warunków arktycznych na wypadek przyszłych ekspedycji polarnych. Zaplanowana przez nich trasa o długości 350 kilometrów miała najwyższy, III stopień trudności. W skład wyprawy wchodzili Zinaida Kołmogorowa, Ludmiła Dubinina, Aleksandr Kolewatow, Rustem Słobodin, Jurij Kriwoniszczenko, Jurij Doroszenko, Nikołaj Thibeaux-Brignolle, Jurij Judin, Siemion Zołotariow oraz Igor Diatłow. 26 stycznia grupa znalazła się we wsi Wiżaj, która stanowiła punkt startowy. Na miejscu okazało się, że Jurij Judin z powodu choroby musi zrezygnować z dalszej podróży. Nie wiedział wtedy, że ocali mu to życie.

Mimo ostrzeżeń ze strony lokalnych mieszkańców o sporym niebezpieczeństwie, studenci chcą stanąć na szczycie, albowiem nikt jeszcze nie dokonał tego w okresie zimowym. Warto dodać, że dla Mansów, rdzennych mieszkańców Uralu - okolice szczytu uważane były za święte, zakazane. Ponieważ były to niezwykle odludne tereny, jakikolwiek kontakt z grupą był niemożliwy. Diatłow ustalił wcześniej, że po powrocie od razu wyśle znajomym telegram z informacją o sukcesie wyprawy. Termin ustalono na 12 lutego. Brak jakichkolwiek informacji o grupie początkowo nie dziwił, albowiem spodziewano się lekkiego opóźnienia. 15 lutego zostaje ogłoszony jednak alarm, a pomoc wyrusza dopiero 5 dni później.  

Na miejscu zjawiają się zarówno znajomi studentów jak i jednostki wojska oraz milicji. 26 lutego jednej z grup udaje się znaleźć w okolicy Chołatczachl ślady turystów prowadzące na przełęcz u stóp szczytu. Po wydostaniu się poza linię drzew napotykają namiot wyprawy Diatłowa. Jest on poważnie uszkodzony, w jego wnętrzu znajdują się wszelkie rzeczy niezbędne do przeżycia, a co najdziwniejsze - został on rozcięty od wewnątrz. Wokół namiotu widać ślady ludzkich stóp. Kierując się wzdłuż nich w stronę lasu sosnowego, ekipa natrafia na dwa pierwsze ciała. Są to Kriwoniszczenko i Doroszenko, bosi i ubrani tylko w bieliznę. W nocy rozpalili oni ognisko jednak nie uratowało ich to przed zamarznięciem. 300 metrów dalej spod śniegu wystaje ciało Diatłowa. Rozpoczyna się śledztwo. Do 5 marca udaje się znaleźć 2 kolejne ciała: Słobodina i Kołmogorowej. Wszystkie ciała posiadały na sobie mniej lub więcej ubrań oraz widoczne ślady odmrożeń. Z powodu dużej warstwy śniegu i trudnych warunków atmosferycznych, dalsze poszukiwania zostają wstrzymane do wiosny. 

4 maja w małym wąwozie odnalezione zostają pozostałe 4 ciała. Ich stan był jednak zupełnie inny od wcześniej zbadanych. Thibeaux-Brignolle miał strzaskaną czaszkę, Dubinina złamania 10 żeber po obydwu stronach klatki piersiowej, Zołotariow połamanych 6 żeber, a Kolewatow ranę skroni do kości. Oprócz tego ciała Zołotariowa i Dubininej nie miały oczu, a Dubinina miała także wyrwany język oraz część twarzy. Prowadzący sekcję lekarz stwierdził, że takie obrażenia powstają zwykle podczas wypadku samochodowego i nie mogą być spowodowane udziałem osób trzecich. Kiedy na niektórych ubraniach wykryto ślady promieniowania, prowadzący sprawę prokurator otrzymał od władz polecenie natychmiastowego zamknięcia sprawy, a jej akta aż do lat 80. zostają utajnione i zamknięte w archiwum. 

ciało Dubininej 

Oczywiście od samego początku wokół całej sprawy narosło wiele legend i hipotez. Udało się ustalić, że do feralnego zdarzenia doszło w nocy z 1 na 2 lutego. Z nieznanych dotąd przyczyn nagle wszyscy uczestnicy ekspedycji w pośpiechu opuścili namiot. Dlatego też praktycznie każda z osób nie miała na sobie kompletnej wierzchniej odzieży. Trzeba też sobie zdać sprawę z faktu, że na zewnątrz panowało ponad - 20 stopni Celsjusza, a przy silnym wietrze temperatura odczuwalna była jeszcze niższa. W takich warunkach człowiek długo nie wytrzyma, tym bardziej bez ubrania. 

Śledczy brali pod uwagę kilka wydarzeń. Jednym z nich był atak Mansów rozwścieczonych wejściem nieproszonych gości na zakazany teren. Nie znaleziono jednak żadnych śladów osób trzecich. Inną hipotezą było zejście lawiny, jednak nie doszukano się śladów tego zjawiska (o tym w dalszej części tekstu). Bardzo wiele mówiono o tym, iż wyprawa znalazła się na terenie poligonu wojskowego, gdzie testowano nową broń. Wielokrotnie znajdowano w rejonie szczytu metalowe fragmenty, które mogłyby wskazywać na wykorzystywanie rakiet lub bomb - stąd też ślady promieniowania. 

Istnieje także hipoteza związana z istotami pozaziemskimi. Tylko w samym lutym i marcu 1959 roku wiele osób zaobserwowało na niebie duże i niezwykle jasne kule, które przez długi czas utrzymywały się na niebie. Być może jedna z nich została uwieczniona na ostatnim zdjęciu wykonanym przez członków ekspedycji. 

Pojawiła się także informacja o człowieku śniegu. Choć wykluczono udział osób trzecich, to jednak obrażenia na ciałach wskazywać mogą na działanie dużej siły. Brak części twarzy u Dubininej może sugerować udział zwierząt, jednak teren ten znany jest w okresie zimowym z tego, że nie zapuszczają się tam zwykle wilki czy niedźwiedzie. W internecie można natrafić na jedno ze zdjęć wywołanych z aparatu Diatłowa. Trudno orzec, czy w tym wypadku jest ono autentyczne i kogo przedstawia. 

Od wielu lat niektórzy twierdzą, że na działanie grupy studentów miały silny wpływ infradźwięki, czyli fale dźwiękowe, które nie są słyszalne przez ludzkie ucho. Mogą być wywoływane przez silne wiatry, lawiny, wybuchy, rakiety lub przelatujące odrzutowce. Choć ich nie słyszymy, to jednak mogą one powodować u nas głębokie stany depresyjne i poczucie nagłej paniki. Mogłoby wtedy dojść do takiego zdarzenia u studentów, jednak wciąż nie pozostaje rozwiązana sprawa poważnych obrażeń głowy czy klatki piersiowej. 

Jeden z badaczy, Jewgenij Bujanowow, po niezwykle żmudnym i dokładnym śledztwie ustalił, że przyczyną tej tragedii mogła być mała lawina - osunięcie deski śnieżnej. tuż nad namiotem. Spowodowała ona poważne obrażenia u części osób, a także nagły atak paniki przed kolejną lawiną. Szczegółowo o tej hipotezie możecie przeczytać pod tym linkiem. 

Na koniec warto dodać, że nie był to jedyny taki przypadek w rejonie Góry Śmierci. Przez kolejne kilkadziesiąt lat dochodziło do kilku niewytłumaczalnych zdarzeń, kiedy to w tajemniczych okolicznościach ginęli członkowie ekspedycji lub nawet całe wyprawy. Świadkowie tych wydarzeń lub też przeprowadzane przez śledczych badania wskazują zawsze na ten sam czynnik - nagły atak paniki, stany lękowe, szybkie opuszczenie bezpiecznego miejsca. 

źródła:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Tragedia_na_Prze%C5%82%C4%99czy_Diat%C5%82owa

http://www.planetagor.pl/articles/entry/Tajemnica-tragedii-na-prze-czy-Diat-owa-cz-I-pytania-bez-odpowiedzi

http://wmrokuhistorii.blogspot.com/2014/03/tragedia-na-przeeczy-diatowa.html

http://strefatajemnic.onet.pl/extra/smierc-na-przeleczy-diatlowa/brw48