Don McCullin - Rozpacz

W historii fotografii mieliśmy do czynienia z wieloma zdjęciami, które prezentowały inną stronę wojny. Tę stronę, która ukazuje rozpacz rodzin, całych społeczności po stracie bliskiej osoby. Jednym z najbardziej znanych i dramatycznych obrazów jest niewątpliwie zdjęcie Dona McCullina, przedstawiające cypryjską kobietę rozpaczającą po śmierci swego męża w czasie wojny domowej.

fot. Don McCullin

Jednym z najmniej znanych konfliktów w Europie II połowy XX wieku była wojna domowa na Cyprze. Wyspa ta od wieków stanowiła miejsce, w którym dochodziło do zderzenia się kultury greckiej z turecką. W wyniku tego obok siebie znajdowały się greckie miasta i tureckie enklawy. Biorąc pod uwagę wzajemną wrogość obu nacji, która przybrała szczególną intensywność po wojnach z I połowy ubiegłego wieku, wybuch konfliktu był tylko kwestią czasu.

Ogromny problemem dla całego Cypru była powoli kończąca się dominacja Wielkiej Brytanii. Dla Brytyjczyków pozostawienie wyspy w rękach którejś ze stron nie wchodziło w rachubę, a coraz śmielsze zapędy cypryjskich Greków do przyłączenia tych terenów do Grecji, sprawiały, że szybko mogło dojść do eskalacji konfliktu. Niestety brak zgody na plany pokojowe oraz silne oddziaływanie Turcji i Grecji doprowadziło do wybuchu konfliktu. Ogromnym zagrożeniem dla Turków na wyspie był arcybiskup Makarios III, który dążył do unii z Grecją, a także miał ogromny wpływ na greckie bojówki atakujące tureckie wsie i miasteczka. Na przełomie 1963/1964 roku doszło do pierwszych poważnych starć. Poniższa mapa doskonale obrazuje ogromny podział etniczny i kulturowy na Cyprze. 

To właśnie wtedy Don McCullin po raz pierwszy wyruszył na wojnę. Na Cyprze brytyjski fotograf zapoznał się z typowymi warunkami wojennymi - śmiercią, niebezpieczeństwem, rozpaczą. Wraz z brytyjskimi żołnierzami mającymi zadbać o pokój na wyspie, McCullin dostał się do tureckich wiosek otoczonych przez greckie bojówki. Pewnego dnia o poranku w jednej z wiosek fotograf wszedł do pobliskiego domu. Od razu mógł wyczuć zapach świeżej krwi. Na podłodze zauważył kilku mężczyzn zamordowanych ubiegłej nocy. Gdy zaczął wykonywać zdjęcia, nagle do pomieszczenia dostała się cała rodzina. Okazało się, że jednym z mężczyzn na ziemi jest mąż kobiety na poniższym zdjęciu. Nie byli małżeństwem nawet tydzień, gdy Grecy zaatakowali wioskę. 

fot. 3,4,5 Don McCullin

Był to dopiero początek prawdziwego dramatu, który udało się fotografowi uwiecznić na swych zdjęciach. Powracające rodziny zaczęły dowiadywać się o śmierci swych bliskich, którzy bronili wioski przed atakującymi. Oto, co sam McCullin powiedział o tytułowej fotografii:

"Poszedłem do tej jednej wsi wcześnie rano, gdzie znaleziono ciała mężczyzn, którzy bronili wioski. Powracające do niej kobiety dowiadywały się, że ich mężowie zginęli. Wtedy zobaczyłem ten widok, niczym z obrazów Goi, ludzi patrzących w niebo w kierunku Chrystusa. Z czasem w swej pracy zauważyłem, że wiele osób w trakcie wojny, będąc w głębokim żalu i smutku, spoglada w niebo, jakby szukając samego Boga, oferującego im pomoc."

Jest to jedno z najbardziej dramatycznych zdjęć, jakie zostały kiedykolwiek uwiecznione na wojnie. Nie przedstawia ono śmierci, zniszczeń, lecz ogromny smutek i żal kobiety, która dopiero co dowiedziała się o śmierci swego męża. McCullin w swej pracy często stawiał właśnie na pokazywanie tego drugiego aspektu wojny - ludzi dotkniętych przez głód, utratę kogoś bliskiego, ranionych przez bomby i pociski. Jak sam kiedyś stwierdził, mimo dłuższej już przerwy od zmagań wojennych, jego pracownia nadal jest nawiedzonym miejscem, które przechowuje pamięć o tylu ofiarach konfliktów i przemocy. Jest on także żywym przykładem tego, że będąc fotoreporterem można zachować człowieczeństwo, nie zawsze goniąc za sensacją.

Konflikt na Cyprze choć przytłumiony, nadal tam istnieje. Ostatecznie w wyniku negocjacji pokojowych wyspa została podzielona na stronę grecką i turecką, co przyczyniło się do sporej migracji ludności. Obecnie zarówno greko-cypryjczycy, jak i mniejszość turecka chcą zjednoczenia, jednak na innych warunkach niż proponuje ONZ, a każda ze stron ma także swoją koncepcję. Na rozwiązanie całej sprawy przyjdzie nam pewnie jeszcze długo poczekać.

Na sam koniec chciałbym jeszcze przedstawić krótką historię dowodzącą tego, jak wspaniałym człowiekiem jest McCullin. W czasie ewakuacji jednej z tureckich osad przed zbliżającymi się Grekami, fotograf zauważył staruszkę, która ledwo mogła się poruszać.

fot. Don McCullin

 Oto, jak postąpił fotograf w tej sytuacji:

fot. John Bulmer

"Widziałem całą wieś w czasie ewakuacji w bezpieczne miejsce. Była tam jedna staruszka, która miała kłopoty z chodzeniem, podpierając się cały czas dwoma kijami. Brytyjski żołnierz próbował prowadzić ją ze sobą. Byłem z moim przyjacielem i powiedziałem: "To jest śmieszne". Wykonałem jedno zdjęcie, schowałem aparat w torbie i chwyciłem tę staruszkę. Biegnąc z nią, po prostu nie chciałem, żeby ta starsza kobieta została zastrzelona. Poczułem się dzięki temu dobrze. Nie byłem jedynie zwykłym obserwatorem na wojennej wyprawie. Byłem często oskarżony o robienie wielu okropnych zdjęć i pytano się mnie, czy pomagałem ludziom. Oczywiście, że tak, ale nie chcę się tym chwalić. Myślę, że zrobiłem to wtedy, by oczyścić własne sumienie."

Źródła:
http://www.harpersbazaar.co.uk/going-out/who-what-where/best-of-don-mccullin-9#slide-5
http://www.harpersbazaar.co.uk/going-out/who-what-where/best-of-don-mccullin-4#slide-3
http://pl.wikipedia.org/wiki/Don_McCullin
http://pl.wikipedia.org/wiki/Cypr